พระพุทธปริตร

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระพุทธปริตรขึ้นตามสัดส่วนที่แท้จริงของพระพุทธเจ้าซึ่งสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ทรงค้นคว้าจากพระไตรปิฎก และพบเกณฑ์สัดส่วนในสมัยพุทธกาลซึ่งเรียกว่า “พระสุคติวทัฐฏิ” หรือเรียกอย่างสามัญว่า “คืบพระสุคต” ที่ใช้ขนาดเม็ดข้าวเปลือกเป็นเกณฑ์ และทำอวัยวะให้เหมือนมนุษย์ปุถุชนทุกประการแม้จนคุยหฐานก็สร้างขึ้น

สร้างจากไม้ไผ่สานพอกปูนน้ำมัน แล้วระบายสี

-

พระพุทธปริตรประทับนั่งขัดสมาธิราบแสดงปางมารวิชัย พระพักตร์ค่อนข้างกลม พระขนงโก่ง พระเนตรเหลือบต่ำ พระนาสิกโด่ง พระโอษฐ์เรียว พระกรรณค่อนข้างยาว พระเศียรประกอบด้วยขมวดพระเกศาเป็นก้นหอยขนาดเล็ก ไม่มีอุษณีษะแต่มีรัศมีเปลวไฟ ครองจีวรห่มเฉียงเรียบไม่มีริ้ว มีสังฆาฏิปลายตัดตรงพาดที่พระอังสาซ้ายยาวจรดพระนาภี องค์พระระบายสีเหลืองส่วนพระภูษาทรงระบายสีแดงเข้ม

พระพุทธปริตรเป็นพระพุทธรูปที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระพุทธปริตรโดยมีขนาดตามที่สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ ทรงค้นคว้าและเชื่อว่าใกล้เคียงกับพระวรกายของพระพุทธเจ้ามากที่สุด เป็นตัวอย่างของพระพุทธรูปในพระราชประสงค์ของรัชกาลที่ 4 องค์หนึ่งที่เริ่มเกิดขึ้นตามแนวคิดแบบสัจนิยม

ส่วนสูงของพระพุทธเจ้านั้น แต่เดิมเชื่อตามคติในลังกาว่า พระพุทธเจ้าสูง 18 ศอก เรียกกันว่า “พระอัฏฐารส” อย่างไรก็ดี การค้นคว้าของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ ทำให้เกิดส่วนสูงใหม่ของพระพุทธเจ้าคือ 4 ศอก หรือประมาณ 2 เมตร และถือเป็นข้อยุติในสมัยนั้นว่าเป็นขนาดของพระพุทธองค์

การสร้างพระสานเช่นนี้นิยมอยู่ในหมู่ชาวไทใหญ่ เช่น หลวงพ่อสาน วัดจอมสวรรค์ จังหวัดแพร่ หรือ พระสานในหอคำเจ้าฟ้ายองห้วย เมืองตองยี อย่างไรก็ดี ไม่เป็นที่แน่ชัดพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงได้แนวพระราชดำรินี้จากไทใหญ่ผ่านพระสงฆ์มอญในพม่าหรือไม่

-

หลวงพ่อสาน วัดจอมสวรรค์ จังหวัดแพร่ พระพุทธรูปศิลปะพม่าที่สร้างด้วยไม้ไผ่สานทั้งองค์และปิดทอง เป็นตัวอย่างของพระพุทธรูปสานสำคัญในประเทศไทย

สุริยวุฒิ สุขสวัสดิ์, ม.ร.ว. พระพุทธปฏิมาในพระบรมมหาราชวัง. กรุงเทพฯ: สำนักราชเลขา, 2535.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. พระพุทธรูปในประเทศไทย : รูปแบบ พัฒนาการและความเชื่อของคนไทย. กรุงเทพฯ: ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2556.

พิริยะ ไกรฤกษ์. ลักษณะไทย เล่ม 1: พระพุทธปฏิมา อัตลักษณ์พุทธศิลป์ไทย. กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง, 2552.