พระสยามเทวาธิราช

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระองค์เจ้าประดิษฐวรการซึ่งขณะนั้นรับราชการอยู่ในกรมช่างสิบหมู่ ประชุมช่างเอกและลงมือหล่อรูปพระสยามเทวาธิราชขึ้น ด้วยทรงเชื่อว่า การที่สยามสามารถผ่านวิกฤตต่างๆมาได้เป็นเพราะมีเทวดาคอยพิทักษ์รักษาอยู่ จึงโปรดให้หล่อรูปเทวดานั้นขึ้นไว้สักการบูชา

หล่อด้วยทองคำ

-

รูปแบบของพระสยามเทวาธิราชเป็นประติมากรรม ทรงเครื่องต้นอย่างพระจักรพรรดิ ได้แก่ พระมหามงกุฎยอดแหลม มีกรรเจียกจร ทรงสังวาล ทับทรวง พาหุรัด ทองพระกร ทรงสนับเพลาประดับชายไหวชายแครง ทรงฉลองพระบาทเชิงงอน ประทับยืน พระหัตถ์ขวาทรงถือพระขรรค์ในระดับพระโสณี พระหัตถ์ซ้ายจีบนิ้วพระหัตถ์ในระดับพระอุระ ประดิษฐานอยู่ภายในพระวิมานไม้จันทน์แบบเก๋งจีน มีคำจารึกภาษาจีน แปลได้ว่า “สถิตแห่งพระสยามเทวาธิราช”เบื้องหน้าพระวิมานทองสามมุข รัชกาลที่ 4 โปรดเกล้าฯ ให้มีการสมโภชและตั้งโต๊ะหมู่บูชาถวายเครื่องสังเวยพระสยามเทวาธิราชเป็นประจำ

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระสยามเทวาธิราช ด้วยมีพระราชดำริว่าสายามรอดพ้นวิกฤตการณ์ต่างๆมาได้เพราะมีเทวดาผู้เป็นใหญ่คุ้มครองรักษาบ้านเมือง พระสยามเทวาธิราชมีรูปแบบเป็นเทวดาแบบไทยประเพณี อยู่ในท่าประทับยืน สวมเครื่องทรงและเครื่องประดับต่างๆ พระหัตถ์ขวาทรงถือพระขรรค์ พระหัตถ์ซ้ายจีบพระหัตถ์ นับเป็นเทวรูปที่สำคัญของบ้านเมืองและราชสำนักในสมัยรัตนโกสินทร์

1. เวลาที่แน่ชัดของการสถาปนาพระสยามเทวาธิราชในปัจจุบันยังไม่เป็นที่สรุป สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพสันนิษฐานว่าสร้างขึ้นเมื่อพ.ศ. 2396 ในขณะที่หม่อมเจ้าหญิงพิไลยเลขา ดิศกุล สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นในราว พ.ศ. 2401 – 2403 อย่างไรก็ดี พระสยามเทวาธิราชน่าจะสร้างขึ้นก่อน พ.ศ. 2404 เพราะเป็นปีแรกที่ปรากฏชื่อพระสยามเทวาธิราชในพระราชหัตถเลขาฉบับหนึ่งซึ่งกล่าวถึงเรื่องพระราชทานไปเขาคอก

2. เดิมพระสยามเทวาธิราชนี้ประดิษฐานอยู่ภายในพระที่นั่งทรงธรรมในหมู่พระมหามณเฑียร ต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้อัญเชิญไปประดิษฐานยังพระที่นั่งไพศาลทักษิณและยังคงประดิษฐานอยู่ ณ ที่นี้จนถึงปัจจุบัน ในพระวิมานทองสามมุขร่วมกับพระสุรัสวดี พระนารายณ์ทรงครุฑ พระอิศวรและพระอุมา

-

พระป้าย ประดิษฐาน ณ พระที่นั่งอัมพรสถาน พระบรมรูปที่มีรูปแบบเดียวกันกับพระสยามเทวาธิราชแต่มีพระพักตร์คล้ายกับพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

ปัญญาวัฒน์. พระสยามเทวาธิราช. กรุงเทพฯ: บ้านหนังสือรัตนโกสินทร์, 2550.

อภินันท์ โปษยานนท์. จิตรกรรมและประติมากรรมแบบตะวันตกในราชสำนัก. เล่มที่ 1. กรุงเทพฯ: สำนักพระราชวัง, 2536.

พิชญา สุ่มจินดา. ถอดรหัสพระจอมเกล้า. กรุงเทพฯ: มติชน, 2557.