มัสยิดต้นสน

มัสยิดต้นสนสร้างขึ้นครั้งแรกในรัชกาลของพระเจ้าทรงธรรม โดยเป็นอาคารไม้อย่างง่ายและต่อเติมเรื่อยมา ก่อนจะมีการสร้างมัสยิดหลังใหม่โดยใช้ช่างจากราชสำนักมาสร้าง เป็นอาคารก่ออิฐถือปูนโดยนำต้นแบบมาจากพระราชวังบวรสถานมงคล แล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2359 ต่อมาในปี พ.ศ. 2497 มัสยิดเดิมอยู่ในสภาพทรุดโทรมจึงมีการรื้อลงและสร้างขึ้นใหม่เป็นอาคารคอนกรีตเสริมเหล็กและใช้รูปแบบสถาปัตยกรรมแบบอิสลาม จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2552 มัสยิดหลังเดิมเริ่มทรุดตัวจึงได้มีการบูรณะมัสยิดครั้งใหญ่อีกครั้ง

มัสยิดต้นสนมีอาคารทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้า หลังคาทรงจั่วมุงกระเบื้อง มีลูกกรงโปร่งอยู่ตลอดแนวหลังคาและกันสาดยื่นออกมา ผนังอาคารเป็นสีน้ำตาลมีการตกแต่งผนังด้านนอกด้วยลายปูนปั้นลายพันธุ์พฤกษาและเรขาคณิต กรอบประตูและหน้าต่างมีลักษณะคล้ายเกือกม้า ตรงกลางมีมุขยื่นออกมามีโดมทรงกระบอกอยู่ด้านบน ฐานโดมมีซี่คาดโดยรอบ ด้านในโดมทำเป็นโครงสร้างแบบรวงผึ้ง ภายในเป็นสถานที่ทำละหมาด มีมิร์หรอบเป็นชุดเดียวกับกำแพงกิบลัต ตัวมิร์หรอบทำจากหินอ่อนมีการเจาะช่องโค้งตกแต่งด้วยงานปูนปั้นลายพันธุ์พฤกษาและข้อความจากคัมภีร์อัลกุรอาน มีมิมบัรตั้งอยู่ด้านข้าง เพดานมีโคมไฟหลายชิ้น หนึ่งในนั้นคือโคมไฟพระราชทานในงานพระบรมศพของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งรัชกาลที่ 5 ได้พระราชทานให้มัสยิดต้นสน

มัสยิดต้นสนเป็นมัสยิดของผู้นับถือศาสนาอิสลามนิกายซุนนีที่เก่าแก่ที่สุดในกรุงเทพมหานคร ตั้งอยู่ในย่านชุมชนบางกอกใหญ่ บ้างเรียกว่า กุฎีบางกอกใหญ่ ส่วนชื่อมัสยิดต้นสนนั้น ได้มาจากต้นสนคู่ที่ปลูกใหม่หน้าประตูกำแพงหลังเสร็จสิ้นการก่อสร้างอาคารหลังใหม่ สันนิษฐานว่าน่าจะมีมัสยิดในชุมชนแห่งนี้ตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา และได้ซ่อมสร้างต่อมาอีกหลายสมัย รูปแบบของมัสยิดในปัจจุบันเป็นแบบร่วมสมัยโดยผสมผสานศิลปะอิสลามในอียิปต์กับศิลปะอิสลามในสเปนและโมร็อคโค

1. มัสยิดหลังปัจจุบันใช้รูปแบบเดิมของมัสยิดหลังที่ 3 โดยเพิ่มช่องรูปเกือกม้า ลายปูนปั้น ทาสีใหม่และทำมิร์หรอบและมิมบัรขึ้นใหม่เท่านั้น

2. สาเหตุที่มัสยิดต้นสนใช้รูปแบบสถาปัตยกรรมจากอียิปต์นั้นเนื่องมาจากอียิปต์เป็นประเทศที่สัปบุรุษหลายคนสำเร็จการศึกษาและเป็นศูนย์กลางของศาสนาอิสลามแห่งหนึ่งของโลก

ศาสนาอิสลาม

1. มัสยิด Amir Aqsunqur ตัวอย่างมัสยิดในอียิปต์ที่มัสยิดต้นสนรับเอารูปแบบของโดมและสีอาคารมาใช้กับมัสยิดหลังปัจจุบัน

2. มัสยิดหลวงอันซอริซซุนนะฮ์ มัสยิดรุ่นหลังที่ใช้แนวความคิดในการสื่อถึงวัฒนธรรมอิสลามควบคู่ไปกับความสัมพันธ์ระหว่างมัสยิดกับชุมชนและสภาพแวดล้อมเช่นเดียวกับมัสยิดต้นสน

3. แม้อาคารสถาปัตยกรรมจะได้รับการบูรณปฏิสังขรณ์หลายครั้ง แต่มัสยิดแห่งนี้ยังเก็บรักษาหลักฐานอันแสดงถึงความเก่าแก่ของมัสยิดแห่งนี้ไว้ เช่น มิร์หรอบทรงไทยที่อาจเก่าถึงสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย หรือ คัมภีร์อัลกุรอานฉบับคัดลายมืออายุกว่า 100 ปี

4. กุโบร์หรือสุสานของมัสยิดเป็นที่ฝังร่างของบุคคลสำคัญในประวัติศาสตร์หลายท่าน เช่น เจ้าพระยาจักรีศรีองครักษ์ (หมุด) พระยาราชวังวัน (ฉิม) หลวงโกชาอิศหาก รวมถึงจุฬาราชมนตรีในสายสกุลเฉกอะหมัดและเจ้าจอมเชื้อสายมุสลิม

คณะกรรมการจัดงานเสวนา “มุสลิมมัสยิดต้นสนกับบรรพชนสามยุคสมัย”. มุสลิมมัสยิดต้นสนกับบรรพชนสามยุคสมัย. กรุงเทพฯ: หจก. จิรวัชการพิมพ์, 2544.

วสมน สาณะเสน. “แนวคิด รูปแบบและพัฒนาการของมิหร็อบของมัสยิดต้นสน เขตบางกอกใหญ่ กรุงเทพมหานคร.” วิทยานิพนธ์ศิลปมหาบัณฑิต สาขาทฤษฎีศิลป์ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2557

อาดิศร์ อิดรีส รักษมณี. มัสยิดในกรุงเทพฯ. กรุงเทพฯ: มติชน, 2557.

เสาวลักษณ์ พงษธา โปษยะนันท์ และคณะ. 174 มรดกสถาปัตยกรรมไทย. กรุงเทพฯ: สมาคมสถาปนิกสยาม, 2547.