ตำหนักพรรณราย

ตำหนักพรรณรายสร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 ในคราวที่สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัติวงศ์เสด็จมาทรงครองวังท่าพระ ชื่อของตำหนักมาจากพระนามของพระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย พระมารดาของสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัติวงศ์ ซึ่งโปรดให้มาประทับด้วยกัน

สถาปัตยกรรมก่ออิฐถือปูน 2 ชั้น

ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษาเล่ม 66 ตอนที่ 64 วันที่ 22 พฤศจิกายน พ.ศ. 2492

ตำหนักพรรณรายเป็นอาคารทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้า 2 ชั้นหลังคาจั่ว หน้าบันทรงสามเหลี่ยมมีปูนปั้นรูปวงกลม 3 วงซ้อนกัน ขอบหน้าบันส่วนที่ติดกับหลังคาทำปูนปั้นคล้ายแพรระบาย ตัวอาคารไม่มีชายคา เสารับหลังคามีทั้งแบบเสาสี่เหลี่ยมเรียบและเสากลมที่มีหัวเสาเป็นใบอะแคนธัสและฐานเสาแบบตะวันตก ระหว่างเสามีกันสาดโครงไม้ เหนือช่องหน้าต่างตกแต่งเท้าแขนไม้รูปวงกลม หน้าต่างเป็นแบบบานเกล็ด

สถาปัตยกรรมตะวันตกรุ่นแรกๆ ในสมัยรัชกาลที่ 5 และเป็นที่ประทับของสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ และพระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย พระมารดา เมื่อครั้งที่ทรงครองวังท่าพระและกำกับการช่างสิบหมู่

แม้ตัวอาคารจะเป็นอาคารแบบตะวันตกไม่มีชายคา แต่กันสาดโครงไม้และหน้าต่างบานเกล็ดน่าจะเป็นส่วนที่สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัติวงศ์โปรดให้ทำเพิ่มเพื่อใช้กันแดดกันฝน โดยน่าจะได้รับอิทธิพลจากสถาปัตยกรรมทางตอนใต้ของประเทศอิตาลี เพราะมีลักษณะภูมิอากาศใกล้เคียงกับไทย

1. ตำหนักกลาง วังท่าพระ อาคารที่สร้างขึ้นในเวลาเดียวกันกับตำหนักพรรณรายและมีรูปแบบทางสถาปัตยกรรมแบบเดียวกัน

2. อาคารในวังท่าพระเดิมที่เหลือมาจนถึงปัจจุบันก็มีเพียงท้องพระโรง ตำหนักใหญ่ แนวกำแพงและศาลาในสวนเท่านั้น ส่วนอื่นคงถูกรื้อไปหมดและมีการสร้างอาคารเพิ่มเติมเพื่อใช้เป็นมหาวิทยาลัยศิลปากร ส่วนอาคารที่มีอยู่เดิมก็ยังถูกใช้งานต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน

กองโบราณคดี กรมศิลปากร. ทะเบียนโบราณสถานในเขตกรุงเทพมหานครและปริมณฑล. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2535.

นิทรรศการ “วังท่าพระ : ศูนย์กลางชองช่างสิปป์หมู่ 200 ปี” กรุงเทพฯ: ฝ่ายศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2553.

สมบัติ พลายน้อย. วังเจ้านาย. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ, 2539.